अमेरिका

दाई

म २२ बर्षको केटोले

नेपालमा 

कहाँ गाडी चडेर 

हिंड्न् सक्थेँ होला र ?

अनि कहाँ धनी-धनाड्यले 

सपिङ गर्ने ठाउँमा 

आफ्नो ग्रोसरी सपिङ 

गर्न पाउँथे र !

मलाई यहीँ ठाउँ ठिक छ ।

यो देशले मागेर हैन

काम गरेर खान सिकाएको छ ।

धनी गरिब नभनिकन 

सबैलाई उस्तै अपर्च्युनिटी दिएको छ ।

दाई

म अब नेपाल गएर 

टिक्न सक्छु 

जस्तो लाग्दैन ।

पैसो

कुलतमा नफस 

कुसंगतमा नपर ।

सोखहरु धेरै बनाऊ तर

आफ्ना इक्षाहरुमा 

केही समय लगाम लगाऊ ।

आफुलाई काम/job मा 

समर्पित गर ।

अनि हेर 

पैसो कसरी फल्छ ।

काम

तैले काम खोज्दै

बस्ने हैन ।

कामले 

तँलाई खोज्दै आओस ।

तैले पैसो खोज्दै

बस्ने हैन ।

पैसोले

तँलाई खोज्दै आओस ।

पैसो

पैसो 

पैसो बिक्रीमा छ !
केल्ले किन्छौ ?

परिश्रम ले (Labor)?
शिप ले (Skill)?
जागिर ले (Job)?
पेशा ले (Profession)?
ब्यापार व्यवसाय ले (Business)?
उद्यमशीलता ले (Entrepreneurship)?
दलाली ले (Brokerage)?
सेवा ले (Service)?
कारिगरी ले (Craftmanship)?

कि अल्छि ले (Laziness) ?
लाचारी ले (Helplessness) ?
अन्जान ले (Unknowing) ?
कि भाग्य ले (Luck) ?

कि समय ले (Time) ?
कि धर्मले (Belief) ?
कि कर्म ले (Deed) ?
कि ज्ञान ले (Knowledge) ?
कि बुद्धि विवेक ले (Wisdom)?

धेरै र थोरै

मान्छेले बुझ्दा सम्म

धेरै र थोरैमा 

थोरै फरक छ ।

जब ज्यादै धेरै 

अनि ज्यादै थोरै 

जुन मान्छेको

बुझाइ भन्दा टाढाको

कुरा आउँछ

धेरै र थोरै 

एकै हुन ।

त्यसैले धेरै धनी

र धेरै गरिबहरु

उस्तै हुन्छन् ।

जिन्दगी 

मिडल क्लास नै 

च्वास्सको हुन्छ !

संगत

चुम्बक को संगत पाउँदा
फलाम
चुम्बक बन्छ !  

जस्तो संगत मा पर्यो
मान्छे
बिस्तारै
त्यस्तै बन्दै जान्छ ।

केटाकेटी

हाम्रो पालामा

काम गर्न खेत थियो

भुल्न बारी थियो

खेल्न चौर थियो ।

आजकल

टिभी छ 

मोबाइल छ 

कम्प्युटर छ ।

खुला आकाश मुनि हुर्केकाले

चार भित्ता भित्र हुर्केकाको

मन कसरी बुझ्ने/बुझाउने?

तिहार

यस्तो बत्ती जाँदा जाने

तिहार के तिहार ।

निबुवाको पातको

दुनोमा ज्योती बालेर

जिम गए जिम गए भन्दै

झिलिमिली पारेको तिहार

पो तिहार !

गाइको गोबरले लिपेको

आँगनमा बालखा हामिले

भट्टयाएको देउसिरे वाला तिहार

पो तिहार !

बजारिया भाइ मसलाका 

पोका पारेको तिहार के तिहार 

फिनि, चिनी, भेली रोटि 

झिलिङ्गा, ताता ताता सेल

नरिवल, पान, सुपारी 

किसमिसका पोका

कटुस, छोकडा र ओखरका भतेर 

वाला तिहार पो तिहार !

संन्सार

जसले 

संन्सार आफ्नो मान्छ

उसलाई घर्म र अधर्मको

परिधिले समेट्न सक्तैन ।

हरि

जिन्दगीमा 

हरिको ह पनि

नसुनेका मानिसहरु

८०-९० बर्ष बाँचेकै छन् !

लत-कुलत

कुलत

जाँड रक्सी 

भाँङ धतुरो

गाँजा चरेस

चुरोट खैनी बिँडि

सुर्ती गुट्खा

हुक्का चिलिम

जर्दा पान !

लत

चिया चिनी 

भात रोटी 

नुन तेल आलु

मिठाइ तितौरा

कोकाकोला !

कुलत ले मर्छौ

कि लतले मर्छौ साथि ?

बेचैनी

अरु हिन्दा आफू दौडिए जस्तो ।

अरु बस्ता आफू हिनिरहे जस्तो ।

अरु शान्त हुँदा आफू छटपटिए जस्तो ।

यो बेचैनी को स्रोत के हो ?

के का लागी ?

बिहे

५ बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।
१० बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।
१५ बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।
२० बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।
२५ बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।
३० बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।
३५ बर्षको उमेरमा बिहे हुने जूग ।

मान्छेलाई जति लामो समय
परिवार बसाउनबाट
बन्चित राखियो
त्यति 

देश विकसित हुने हो त ?

झरी

पानी परेपछी 

सबै अन्न, फलफूल 

तरकारिका बिउहरु

यसरी उमृएको देखेर

मलाई पनि 

झरीमा 

रुझ्न मन लाग्यो !

सती

मेरो त कपाल मात्र काटियो

तर, टाउको त काटिएन ।

पोते मात्र चुँडाइयो 

तर, गला त रेटिएन ।

चुरा मात्र फोरियो

तर, हातहरु त फोरिएनन् ।

पाउजू मात्र झिकिए

तर, खुट्टाहरु जोगिए ।

गहना पो झिकिए 

तर, नाककान त काटिएनन् ।

मेरो शरीरका 

राता लुगा र श्रृङ्गार मात्र पो खोसिए

तर, शरीर त खोसिएन ।

कमसेकम मैले

जिआमाको जस्तै 

ज्युँदै चितामा जलेर मर्नुपरेन ।

पढाई लेखाई

मलाई कस्ले सिकाइदिन्छ त नि अब पढ्न?

आफै पढ्दै जाउ । 

हेरिरहेसी आफैं चिनिन्छन अक्षर

एकपल्ट देखेको मान्छे फेरि देख्दा चिने जस्तै !

अनि लेख्न नि?

लेख्नु भनेको नि

यहाँको बाटो हिड्नु जस्तै त हो नि ।

हिड्दै जाँदा हिनेको बाटो

आफै चिनिएजस्तै

लेख्दै जाँदा 

एकपल्ट लेखेका अक्षर 

आफै लेखिन्छन, चिनिन्छन ।

एकपल्ट हिँडेको बाटो

आफै याद भएजस्तै 

एकपल्ट देखेका अक्षर

शब्द

पटकपटक लेखेसी

आफैं याद हुन्छन ।

तिहार

आफ्नै जिवनको 

रातो फूल टिपिँदा

कसैसँग केही गुनासो नगरेकी म 

आँगनका फूल 

छिमेकी दिदिहरुले टिप्दा

आमासँग गुनासो गरिरहेछु ।

मानौँ तिनिहरुले 

मेरै जिवनको फुल टिपेका हुन् ।

बा

को रहेछ भनेर

यसो भित्रबाट हेरेको त, बा पो !

मलाई त बा आउँदा 

अर्को घाम उदाएजस्तै लाग्यो ।

मेरो निजि घाम ।

किनभने,

बिहानको घामसँगसँगै बा

आँगनमा झुल्किनुभएको छ ।

सपना

दिनभरी 

कामैकामले

तन पनि मन पनि थाकेपछी 

सपना पनि निदाउँदो रहेछ ।

मधुमाया

सोह्र सत्र बर्षकी होलिन् उनी ।

उनका दुलहा 

मेरा बाका उमेरका छन् ।

उनी आफ्नो दुलहासँग बोलेको

कहिल्यै देखेकी छैन ।

नबोलिकन नै उनी कसरी गर्भवती भइन् होला?

गर्भवती हुन

दुलहासँग बोल्नुपर्छ कि पर्दैन भनेर

एकदिन सोध्नेछु दिदिलाइ म ।

धर्ती

आमाले सम्झाउनुभयो 

छोरिको जातले सहनुपर्छ नानी ।

जस्तो पनि भोग्नु पर्छ ।

छोरिले 

धर्ती हुनसक्नुपर्छ !

आँसु

म आफैलाइ देखेर 

जे कुराले रुन्छु 

मेरा आफन्तहरु

मलाई देखेर 

त्यही कुराले रुँदैनन ।

तर, हाम्रा आँसु उस्तै हुन्छन् !

बोली

यहाँ मैले

केही पनि बोल्न पाउँदिन ।

मेरो मुखमा 

ताल्चा लगाएर 

मानौँ चाबी उनिहरुले नै लिएका छन् ।

मेरो मुख त्यसैले 

बन्द ढोकाजस्तै भएको छ ।

तर, मेरो मनमा भने यिनिहरुले 

ताल्चा लगाउन सकेका छैनन् ।

त्यसैले, म मनमनै मनलाग्दी बोल्छु ।

जे पनि बोल्छु ।

बोलिरहन्छु । 

सत्य

रहस्यहरु 

अँध्यारामा हुँदा रहेछन् 

उज्यालो भएपछि मात्र सत्य देखिने ।

कतिपय सत्यहरु डाँडापारी हुँदा रहेछन् ।

टुप्पामा पुगेपछी मात्र देखिने ।

कतिपय सत्यहरु सायद

उज्यालोमा पनि देखिदैँनन् ।

लास

पुरै अनुहार त कसरी भन्नू

तिनले अँखा चिम्लिएका छन ।

अनुहारको केन्द्र अँखाविना 

अनुहार पूरा हुन सक्तैन ।

तिनको नाक चुपचाप छ ।

नाक चुपचाप हुनु भनेको

पुरै शरीर चुपचाप हुनुरहेछ ।

सास नफेरेको अनुहारलाई 

अनुहार भनिन्छ कि भनिन्न ?

दुलहा

खै कसले हो

ओढाएको सेतो कात्रो

उल्टाएर 

तिनको अनुहार देखाइदिए ।

मैले हेरिदिएँ पुलुक्क !

यसरी पुरै अनुहार हेरेको

यहि हो पहिलोपटक 

र अन्तिमपटक पनि !

चौतारो

चौतारो आयो ।

चौतारोले आउ न 

एकछिन बसेर जाउ 

भनेजस्तो लाग्यो ।

एकछिन थकाइ मार

शितल ताप

पसिना पुछ

दुख बिसाउ

अनि जाउ

भनेजस्तै लाग्यो ।

जे नि

ई कानले 

जे नि सुन्न पर्नी !

यी अँखाले

जस्तो नि देख्न पर्नी !

यो जिवनले 

जस्तो नि भोग्न पर्नी !

एक्लोपन

बैशाखको 

मन्द बतास चलिरहेको छ ।

वरपिपलका पातहरु

बताससँग सुस्तरी सासले 

बात गरिरहेका छन् ।

म भने एक्लै 

आफुसँग बात मारिरहेकी छु ।

एक्लोपनले 

आफैसँग कुरा गर्न र 

आफ्नो साथी आफैलाइ बनाउन 

सिकाउँदो रहेछ ।

सम्झना

मलाई 

आमाले पहिलोपटक 

दुई हत्केलाले उठाएर 

काखमा लिँदाको क्षण,

पहिलोपटक नुहाइदिएको,

आमाको पहिलो चुम्बन,

पहिलोपटक मनतातो 

तेल लगाइदिएको क्षण,

आमाले खुवाएको पहिलो गाँस,

सुनेको र सिकेको पहिलो शब्द,

असिम मायाले 

मेरो गालामा पारेको पहिलो प्याट्ट,

पहिलोपटक आफैले फेरेको कोल्टे,

चार खुट्टाले हिँडेको अनि

दुई खुट्टाले आमाको हात समाएर 

थैथै गर्दै हिँडेको 

सम्झिन मन छ । 

सेतो धरती

यो उपन्यास 

संस्कृति नामको घनले 

टाउकोमा 

एकोहोरो ठोकेर 

उठ्नै नपाएका पात्रहरुको

आँसु र पिडाको 

महाकाब्य हो ।

- सुशान्त गुरुङ, गरिमा मासिक

जीवन

जीवनलाई जीवनबाट 

पन्छाएर होइन 

भोगेर मात्र 

राम्ररी बुझ्न् सकिने रहेछ !

धर्म शास्त्र

धर्म हराए, शस्त्र हराउँछ ।

शास्त्र हराए, संस्कार हराउँछ ।

संस्कार हराए, संस्कृति हराउँछ ।

संस्कृति हराए, पहिचान हराउँछ ।

पहिचान हराए, सर्वस्व हराउँछ ।